MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
1. Những nội dung cơ bản cần nắm vững
1.1. Trong một văn bản tự sự luôn có sự kết hợp và tác động qua lại giữa các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm của người viết.
1.2. Các yếu tố miêu tả và biểu cảm kết hợp với nhau có tác dụng làm cho văn bản tự sự sinh động và sâu sắc hơn.
A. HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU BÀI
I. Văn tự sự là gì?
Văn tự sự là loại văn trong đó tác giả giới thiệu, thuyết minh, miêu tả nhân vật, hành động và’tâm tư tình cảm của nhân vật, kể lại diễn biến câu chuyện… sao cho người đọc, người nghe hình dung được diễn biến và ý nghĩa của câu chuyện ấy.
II. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
Trong văn bản tự sự, rất ít khi các tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tô miêu tả và biểu cảm. Điều này làm cho việc kể chuyện sinh động và sâu sắc hơn.
– Miêu tả trong văn bản tự sự: Miêu tả thường hiện diện trong nhiều loại văn như trần thuật, tường thuật, kể chuyện… và được xem như một yếu tố không thể coi nhẹ hoặc vắng mặt. Nhờ miêu tả mà ta có thể tái hiện cảnh vật và con người một cách cụ thể trong không gian và thời gian.
Miêu tả không chỉ làm nổi bật ngoại hình mà còn có thể khắc hoạ nội tâm nhân vật, làm cho chuyện kể trở nên đậm đà, lí thú.
– Biểu cảm trong văn bản tự sự: Trong văn tự sự, ngoài các yếu tố tình tiết, yếu tố miêu tả cảnh vật, nhân vật… còn có yếu tố biểu cảm. Những yếu tố biểu cảm (vui, buồn, giận hờn, lo âu, mong ước, hi vọng, nhớ thương, …) luôn luôn hoà quyện vào cảnh vật, sự việc đang diễn ra, đang được nói đến.
– Các yếu tố biểu cảm trong văn tự sự thường biểu hiện qua ba dạng thức sau:
+ Tự thân cảnh vật, sự việc diễn biến mà cảm xúc tràn ra, thấm vào lòi văn, trang văn do ngưòi đọc cảm nhận được.
+ Cảm xúc được bày tỏ, được biểu hiện qua các nhân vật, nhất là qua ngôi kể thứ nhất.
+ Cảm xúc được tác giả bày tỏ trực tiếp. Đó là đoạn trữ tình ngoại đề mà ta thường bắt gặp trong một số truyện.
1. Đoạn văn dẫn ở SGK, trang 72 – 73, có các yếu tố miêu tả và biểu cảm:
– Yếu tố miêu tả:
+ Xe chạy chầm chậm.
+ Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại.
+ … mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.
+ … mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi…
+ Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ lùng.
– Yếu tố biểu cảm:
+ … Tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở.
+ Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc?
+ Tôi thấy những cảm giác âm áp đã bao lâu mat đi bỗng lại mơn man khắp da thịt.
+ Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay nguời mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sông lưng cho, mới thấy người mẹ có một thứ hơi êm dịu vô cùng.
Các yếu tố miêu tả và biểu cảm không đứng riêng mà đan xen lẫn nhau và đan xen với yếu tố tự sự.
2. Nếu không có các yếu tố miêu tả và biểu cảm, đoạn văn toàn các yếu tố kể chuyện thì nội dung sẽ như sau:
Xe chạy. Mẹ vẫy tôi. Tôi chạy theo. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi khóc. Mẹ cũng sụt sùi. Tôi ngồi bên mẹ, nhìn ngắm mẹ. Tôi không còn nhớ hai mẹ con hỏi và đáp những gi.
Đoạn văn không có các yếu tố miêu tả và biểu cảm như trên thì việc kể chuyện sẽ khô khan, chỉ toàn sự việc. Người đọc không thấy được chi tiết phản ánh tình cảm và cảm xúc của cậu bé Hồng, cũng không thấy được tình mẹ con thật cảm động qua những biểu hiện cảm xúc của nhân vật.
3. Nếu bỏ hết các yếu tố kể, chỉ còn lại miêu tả và cảm xúc thì đoạn văn cũng sẽ lộn xộn. (Như đã thông kê các yếu tố trên ở mục 1). Phải có yếu tố kể là cốt, những yếu tố miêu tả, cảm xúc kết hợp mới thành một câu chuyện mạch lạc, có sự, có tình.
Xem thêm: Giúp em học tốt Ngữ Văn 8 – Trợ từ, thán từ
B. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1. Bài tập này có hai yêu cầu:
– Tìm một số’ đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong các văn bản đã học.
– Phân tích giá trị của các yếu tố đó.
Các em xem lại những văn bản đã học. Quy trình làm như ở mục II.
1: Đầu tiên là chọn văn bản tự sự; sau đó chỉ ra các yếu tố kể chuyện (tự sự), miêu tả, biểu cảm. Thử loại bỏ các yếu tố miêu tả và biểu cảm. Rút ra những nhận xét về giá trị của các yếu tố đó đốì với đoạn trích.
2. Bài tập này yêu cầu các em viết một đoạn văn ngắn kể về những giây phút đầu tiên khi gặp lại một ngươi thân sau một thời gian xa cách (chú ý sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong khi kể).
Khi viết, các em chú ý đây là những giây phút đầu tiên gặp lại người thân sau một thòi gian xa cách. Đoạn văn viết cần kết hợp kể, tả, bộc lộ cảm xúc.
Trackbacks