Nghị luận về một đoạn thơ bài thơ
Mục đích của bài học là giúp học sinh nắm vững cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
A. HƯỚNG DẨN TÌM HIỂU BÀI
I. Đề bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
Đề 1: Phân tích các tầng nghĩa trong đoạn thơ sau:
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyên bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?
Đâu những cảnh bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời, gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
Đề 2: Cảm nhận và sụy nghĩ của em về đoạn kết trong bài thơ Đồng chí của Chính Hữu:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Đề 3: Cảm nhận của em về tâm trạng của Tản Đà qua bài thơ Muốn làm thằng Cuội.
Đề 4: Phân tích khổ thơ đầu trong bài Sang thu của Hữu Thỉnh.
Đề 5: Những đặc sắc trong bài thơ Viếng lăng Bác của Viễn Phương.
1. Các đề bài trên có cấu tạo gồm hai phần:
- Phần câu lệnh nêu yêu cầu thực hiện như cảm nhận, suy nghĩ và phân tích.
- Phần cốt lõi nêu các vấn đề cần nghị luận như một đoạn thơ hay một đoạn văn.
2. Các từ trong đề bài như phân tích, cảm nhận và suy nghĩ (hoặc có khi không có câu lệnh) biểu thị yêu cầu đối với bài làm là:
- Từ phân tích chỉ định về phương pháp. Bài viết chủ yếu vận dụng phương pháp phân tích.
- Từ cảm nhận lưu ý đến ấn tượng, cảm thụ của người viết. Bài viết đòi hỏi người viết phải thể hiện những cảm nhận riêng của mình về đoạn thơ hay bài thơ đó.
- Từ suy nghĩ nhấn mạnh tới nhận định, phân tích của người viết.
- Trường hợp không có câu lệnh, người viết bày tỏ ý kiến của mình về vấn đề được nêu ra trong đề bài.
Sự khác biệt trên chỉ ở sắc thái, không phải là các “kiểu bài” khác nhau.
II. Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
1. Các bước làm bài nghị luận về một đoan thơ, bài thơ
Bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần đáp ứng các yêu cầu của một bài văn nghị luận nói chung. Các bước làm bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ tương tự như các bài văn nghị luận khác gần phần tìm hiểu đề và tìm ý, lập dàn ý, viết bài và sửa chữa sau khi viết.
Bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần nêu lên được các nhận xét, đánh giá và sự cảm thụ riêng của người viết. Những nhận xét, đánh giá ấy phải gắn với sự phân tích, bình giá ngôn, từ, hình ảnh, giọng điệu, nội dung cảm xúc,… của tác phẩm.
Dàn bài chung của bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ gồm ba phần:
- Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ, bài thơ và bước đầu nêu nhận xét, đánh giá của mình (Nếu phân tích một đoạn thơ nên nêu rõ vị trí của đoạn thơ ấy trong tác phẩm và khái quát nội dung cảm xúc của nó).
- Thân bài: Lần lượt trình bày những suy nghĩ, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ.
- Kết bài: Khái quát ý nghĩa, giá trị của đoạn thơ, bài thơ.
2. Cách tổ chức, triển khai luận điếm
a. Văn bản Quê hương trong tình thương, nỗi nhớ có bố cục gồm ba phần:
- Mở bài: “Quê hương trong xa cách (…) thành công khởi đầu rực rỡ”: Giới thiệu bài thơ Quê hương của Tế Hanh, bước đầu nêu lên nhận xét chung: Cái làng chài nghèo ở một cù lao trên sông Trà Bồng đã nuôi dưỡng tâm hồn thơ Tế Hanh, trở thành một điểm hướng về để ông viết nên những vần thơ lai láng, thiết tha.
- Thân bài: Nhà thơ đã viết (…) thành thực của Tế Hanh Làm rõ hình ảnh làng chài đã được thể hiện như thế nào trong thơ Tế Hanh. Qua đó, khẳng định tình yêu quê hương của Tế Hanh.
- Kết luận: Quê hương của Tế Hanh (…) tình yêu quê hương thắm thiết: Khái quát lại vấn đề: Tế Hanh đã cất tiếng ca trong trẻo, nồng nàn về làng chài và rút ra ý nghĩa của bài thơ: Bài thơ đã góp phần bồi đắp cho mỗi người đọc chúng ta tình yêu quê hương thắm thiết.
Ở phần Thân bài, ngưòi viết đã trình bày những nhận xét sau về tình yêu quê hương trong bài thơ Quê hương.
- Nhà thơ đã viết Quê hương bằng cả tấm lòng mến yêu thiên nhiên thơ mộng và hùng tráng, mến yêu con người lao động tràn trề sức lực, bằng những kỉ niệm nồng nàn nhất của mình.
- Đọc Quê hương ta cảm nhận thấy dường như hình ảnh nào của bài thơ củng thấm đẫm cảm xúc yêu thương tha thiết của Tế Hanh.
Để làm rõ ý kiến của mình, người viết đi vào phân tích các hình ảnh tiêu biểu:
- Tấm lòng mến yêu cảnh vật, thiên nhiên thơ mộng và hùng tráng thể hiện ở việc miêu tả hình ảnh mái chèo phăng phăng, cánh buồm no gió, sức mạnh như con tuấn mã. Sự liên tưởng Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng cũng thể hiện tâm hồn thiết tha gắn bó với làng chài.
- Tấm lòng mến yêu con ngưòi lao động được thể hiện ở sự khắc họạ tư thế kiêu hãnh, chinh phục sông dài, biển rộng của người làng chài. Đặc biệt là những dòng thơ Dân chài lưới làn da ngầm rám nắng – Cả thân hình nồng thở vị xa xăm như khắc tạc bức tượng đài người dân chài lưới.
- Câu thơ cuối cùng Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá khái quát lại tình cảm tha thiết, thành thực của Tế Hanh dành cho quê hương.
Những ý kiến trên của người viết được dẫn dắt, khẳng định bằng sự phân tích, đánh giá các hình ảnh thơ đặc sắc của bài thơ Quê hương. Đồng thời, người viết cũng đưa ra những cảm thụ riêng của mình để khẳng định ý kiến nêu ra ở phần Mỏ bài và Kết luận.
b. Quê hương trong tình thương, nỗi nhớ là một văn bản hấp dẫn và giàu sức thuyết phục. Hấp dẫn bởi ngưòi viết đã biết chọn những hình ảnh tiêu biểu, đặc sắc của bài thơ; có những cảm thụ, đánh giá riêng; lời văn mượt mà, thể hiện cảm xúc của người viết. Đây cũng là bài văn nghị luận giàu sức thuyết phục bởi ý kiến người viết nêu ra là xác đáng.
Qua bài nghị luận văn học này, có thể rút ra những bài học về cách làm một bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ. Cụ thể:
- Về bố cục: Phải đủ ba phần. Mỗi phần đảm nhận một nhiệm vụ riêng.
- Các ý kiến, nhận xét đưa ra trong bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ phải cụ thể và đáng tin cậy. Các ý kiến đó phải được phân tích và chứng minh bằng các luận đề xác thực. Các luận điểm đưa ra phải gắn với sự đánh giá cái hay, cái đẹp của đoạn thơ, bài thơ. Để làm rõ luận điểm, ngưòi viết phải bộc lộ ý kiến riêng của mình, chứng tỏ khả năng cảm thụ tác phẩm văn học tốt.
- Về lời văn: Lòi văn phải tự nhiên và giàu cảm xúc. Khi viết, người viết phải tỏ ra tự tin, nhiệt tình trước vấn đề mình đang trình bày. Do đó, lời văn cũng phải thể hiện sự tự tin, nhiệt tình này.
Xem thêm Mây và Sóng – Ngữ văn lớp 9 tập 2 tại đây.
B. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Đề bài: Phân tích khổ thơ đầu bài Sang thu của Hữu Thỉnh:
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
Đoạn thơ này nói lên cảm nhận về mùa thu của Hữu Thỉnh được bắt đầu với mùi hương ổi và làn gió heo may se lạnh của mùa thu. Đây là đặc trưng của mùa thu xứ Bắc: gió đổi sang hơi se lạnh, hanh hao và ổi bắt đầu chín, nhưng thu chưa sang hẳn, mới chỉ bắt đầu chớm thôi. Vì thế mà tác giả dùng rất đúng và rất khéo từ phả. Từ phả gợi một cảm giác mát mẻ, mơ hồ, chưa rõ rệt, lúc rõ lúc mất. Nó tả rất đúng làn gió đầu mùa thu, chỉ hơi chớm lạnh, hiu hiu mà không lồng lộng như gió mùa hè.
Mùa thu về, rất mơ hồ với làn gió heo may se lạnh và hương ổi chín lan toả khắp không gian. Làn sương đã giăng giăng ngoài ngõ, nhưng nhẹ nhàng, bảng lảng đến nỗi nhà thơ giật mình tự hỏi không biết thu về thật hay chưa:
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
Lập dàn ý:
- Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ (nêu rõ vị trí của đoạn thơ ấy trong tác phẩm và khái quát nội dung cảm xúc của nó) và bước đầu nêu nhận xét, đánh giá của mình.
- Thân bài: Lần lượt trình bày những suy nghĩ, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ.
Kết bài: Khái quát ý nghĩa, giá trị của đoạn thơ (Học sinh tự lập dàn ý chi tiết dựa theo gợi ý trên).
Trackbacks