Ôn tập về từ loại và cấu tạo từ – tuần 17 – tiếng việt 5

Từ loại và cấu tạo từ

1. Lập bản phân loại các từ trong khổ thơ theo cấu tạo của chúng và tìm thêm ví dụ minh họa cho các kiểu cấu tạo từ trong bảng (mỗi kiểu thêm 3 ví dụ).

2. Xác định quan hệ giữa các từ trong mỗi nhóm.

a) Đánh trong các từ đánh cờ, đánh giặc, đánh trống là một từ nhiều nghĩa.

b) Trong trong các từ trong veo, trong vắt, trong xanh là những từ đồng nghĩa.

c) Đậu trong các từ thi đâu, xôi đậu, chim đậu trên cành là những từ đồng âm.

3. Tìm các từ đồng nghĩa với những từ in đậm. Giải thích vì sao nhà văn chọn từ im đậm mà không chọn những từ đồng nghĩa với nó.

Bài văn Cây rơm có 3 từ in đậm: tinh ranh, dâng, êm đềm.

– Từ đồng nghĩa với từ tinh ranh : tinh khôn, ranh mãnh, khôn ngoan, ranh ma, khôn lỏi, ma lanh, tinh nghịch…

– Từ đồng nghĩa với từ dâng: tặng, hiến, nộp, cho, biếu, đưa…

– Từ đồng nghĩa với từ êm đêm: êm ả, êm ái, êm ấm, êm dịu…

Nhà văn chọn từ này chứ không chọn các từ đồng nghĩa vì:

– Không thể thay thế tinh ranh bằng tinh nghịch, vì tinh nghịch nghiêng về nghĩa nghịch nhiều hơn, không thể hiện rõ sự khôn ranh.

– Không thể thay thế tinh ranh bằng tinh khôn hoặc khôn ngoan vì tinh khôn và khôn ngoan nghiêng về nghĩa khôn nhiều hơn, không thể hiện rõ sự nghịch ngợm.

Các từ đồng nghĩa còn lại: ranh mãnh, ranh ma, khôn lỏi, ma lanh cũng không dùng được vì chúng thể hiện ý chê (khôn mà không ngoan).

Từ tinh ranh được dùng ở đây vừa mang nghĩa nghịch vừa mang nghĩa khôn ngoan là đúng nhất.

– Không thể thay thế dâng bằng tặng, biếu vì tặng, biếu tuy cũng thể hiện sự trân trọng nhưng lại không phù hợp (không ai dùng chính bán thân mình để tặng, biếu).

– Không thể thay thế dâng bằng nộp, cho, đưa vì các từ này không thể hiện sự tôn trọng.

– Không thể thay thế dâng bằng hiến vì hiến không nhã nhặn bằng dâng.

Từ dâng được dùng ỏ đây là đúng nhất vì nó thể hiện việc cho (mang lại cho người khác) một cách rất trân trọng, thanh nhã.

– Từ êm đềm dùng trong đoạn văn là đúng nhất vì êm đêm vừa diễn tả cảm giác dễ chịu của cơ thể vừa nói về tinh thần của con người. Trong khi đó, từ êm ái, êm dịu chỉ nói về cám giác dễ chịu của cơ thể, từ êm ả chỉ nói về sự yên tĩnh của cảnh vật.

4. Tìm từ trái nghĩa thích hợp với mỗi ô trống:

a) Có mới nới cũ.

b) Xấu gỗ, tốt nước sơn.

c) Mạnh dùng sức, yếu dùng mưu.

Xem thêm Chính tả tuần 17