KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1.Bài Lao xao được trích trong tập tự truyện Tuổi thơ im lặng của nhà văn Duy Khán. Qua việc thể hiện sự phong phú của các loài chim, tác giả thể hiện tình yêu tha thiết đối với vẻ đẹp của thiên nhiên làng quê.
2.Khả năng quan sát và miêu tả sinh động của tác giả.
HƯỚNG DẪN ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1.Bài văn được bắt đầu bằng những đường nét tả cảnh thiên nhiên (thời gian, không gian, hương vị, âm thanh) rồi đến sự xuất hiện của con người ; dường như có sự nối tiếp âm thanh “lao xao” của thiên nhiên bằng âm thanh “râm ran” của đám trẻ..,
a)Trình tự tên của các loài chim được nói đến :
-bồ các, chim ri, sáo sậu, sáo đen, tu hú ;
-chim ngói, nhạn, bìm bịp ;
-diều hâu, chèo bẻo, quạ đen, quạ khoang, cắt.
b)Trong bài văn, tác giả tả rất nhiều loài chim, song không phải tả một cách ngẫu nhiên hay lộn xộn. Trái lại, việc lựa chọn để sắp xếp thứ tự tả ở đây có trình tự rõ rệt theo từng nhóm loài gần nhau :
-Đầu tiên là nhóm loài chim “đều có họ vói nhau. Họ của chúng đều hiền cả” ;
-Tiếp đó là chim ngói, nhạn, bìm bịp giống như bước trung gian ;
-Sau cùng là nhóm những loài chim ác.
c)Cảnh dẫn dắt lời kể rất tự nhiên : từ thiên nhiên đến con người, từ chuyện trẻ em sang chuyện các loài chim.
Riêng chuyện các loài chim, tác giả sử dụng cách kể như không phải bằng văn mà là lời nói thường, cũng không phải do ai gợi ra mà bắt đầu từ tiếng kêu của loài bồ các để dẫn dắt lời kể ; tiếp, sau đó vận dụng cấu trúc của đồng dao dân ca để phát triển mạch kể.
Mạch kể giữa các loài chim hiền với các loài chim ác được tiếp nối bởi sự xuất hiện của các loài chim ngói, chim nhạn và chim bìm bịp. Đặc biệt, sự xuất hiện của chim bìm bịp như là “cầu nối” (khi nó kêu thì một loạt chim ác, chim xấu mới ra mặt). Đồng thời, trong từng nhóm loài, tác giả dùng các hình ảnh sinh hoạt, tập tính của chúng để xâu chuỗi thành mạch văn phát triển hợp lí và sinh động.
2.a) Nghệ thuật miêu tả các loài chim : tác giả tập trung tả những yếu tố nổi bật riêng của từng loài (tiếng kêu, cách bay, thói quen, hình dáng,…), tạo nên sự phong phủ, đa dạng :
-Chim bồ các “kêu váng lên” ;
-Sáo sậu, sáo đen đậu cả lên lưng trâu mà hót mừng được mùa ;
-Chim ngói sạt qua ;
-Nhạn vùng vẫy tít mây xanh “chéc, chéc” ;
-Bìm bịp “suốt đêm ngày rúc trong bụi cây” ;
-Diều hâu bay cao, mũi khoằm, đánh hơi tinh ;
-Chèo bẻo “những mũi tên đen, mang hình đuôi cá từ đâu tới tấp bay đến” ;
-Quạ “lia lia láu láu”…
Loài chim hiền được miêu tả bằng tiếng kêu và tiếng hót ; .loài “trung gian” được miêu tả qua màu sắc, tiếng kêu ; loài chim ác được miêu tả qua hoạt động bắt mồi và,cách sinh tồn.
b)Trong bài văn, tác giả đã kết hợp tả và kể khá nhuần nhuyễn. Chẳng hạn : đang tả sáo sậu, sáo đen hiện thì xen kể “con sáo đen tọ toẹ học nói” ; đang kể con tu hú lại kể về sự xuất hiện của mùa tu hú trong vườn nhà ông Tấn ; hoặc đang kể vể nguồn gốc con “bìm bịp” lại tả màu sắc, sau đó trở lại kể về môi trường sống của nó…
Sự kết hợp tả và kể còn được thể hiện trong mối quan hệ đấu tranh sinh tồn giữa các loài, chẳng hạn : việc tranh cướp mồi giữa diều hâu và chèo bẻo, giữa chèo bẻo và chim cắt.
c)Ở đoạn đầu bài văn, tác giả viết : Giời chớm hè. Cây cối um tùm. Cả làng thơm – tác giả vừa kể vừa tả, tả rồi lại kể, sau đó lại tả : Cây hoa lan nở hoa trắng xoá…
Cũng như yậy, kết hợp tả và kể về các loài chim, tác giả vừa thể hiện khả năng qụan sát rất tinh tế, vừa thay đổi được giọng văn làm cho mạch vãn uyển chuyển, sinh động ; đồng thời qua đó cũng thể hiện tình cảm gắn bó thân thiết giữa tác giả và thiên nhiên.
3,Trong bặi văn, tác giả có sử dụng một số chất liệu văn hoá dân gian :
-Bồ các là bác chim ri. Chim ri là dì sáo sậu. Sáo sậu là cậu sáo đen. Sáo đen là em tu hủ. Tu hú là chứ bồ các (đồng dao);
-Dây mơ, rễ má (thành ngữ);
-Kẻ cắp gặp bà già, Lia lia láu láu như quạ dòm chuồng lợn (thành ngữ);
-Sự tích chim bìm bịp, Sự tích chim chèo bẻo (cổ tích).
Cách sử dụng chất liệu dân gian nói trên làm cho mạch vặn phát triển tự nhiên, lời kể sinh động mà gần gũi với đời sống con người; song đôi khi chính cách nhìn nhận và đánh giá ấy cũng mang tính định kiến, gán ghép khiẽn cưỡng. Ví dụ : tiếng kêu của chim bìm bịp làm cho các loài chim ác xuất hiện.
4.Bài văn đã đem đến những hiểu biết thú vị về đặc điểm, tập tính, hình dáng của một số loài chim ; từ đó giúp chúng ta yêu mến hơn và có tinh thần trân trọng giữ gìn vẻ đẹp của thiên nhiên, cảnh sắc quê hương.
GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
có thể quan sát và miêu tả chim bồ câu, chim cút, chim sâu, chim sáo…
THAM KHẢO
1.Về tác giả
Duy Khán (1934 – 1993) tên đầy đủ là Nguyễn Duy Khán quê ở xã Nam Sơn, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh, sinh sống tại thành phố Hải Phòng ; ông là Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.
Duy Khán sinh trưởng trong một gia đình nông dân nghèo. Học dở dang trong vùng tạm chiếm, trốn ra vùng tự do nhập ngũ. Trước ở Bộ binh, sau về quân chủng Phòng không Không qụân. Từng làm gỉáò viên văn hoá trong quân đội, sau chuyển làm phóng viên buổi Phát thanh Quân đội, thường xuyên đi sát các đơn vị chiến đấu, tham gia chiến dịch Đường 9 Nam Lào 1971, chiến dịch Quảng Trị 1972. Về Tạp chí Văn nghệ quân đội làm biên tập viên, phóng viên, tham gia chiến dịch Hồ Chí Minh 1975 về hưu với quân hàm Đại tá.
Tác phẩm đã xuất bản : Trận mới (Thơ, 1972); Tuổi thơ im lặng (hồi kí, 1985); Tâm sự người đi (Thơ, 1984). Duy Khán đã được nhận Giải thưởng văn học Hội Nhà văn Việt Nam năm 1987 với tác phẩm : Tuổi thơ im lặng.
2.Về tác phẩm
Bằng một giọng văn hết sức giản dị, một lối viết cực kì chân thật, chỉ trong một trăm trang sách, Duy Khán như đã làm sống lại cái làng quê nhỏ bé của anh gần nửa thế kỉ trước với gia cầm, chim chóc, cây cối, hoa lá, đồng ruộng, núi non,.. . và nổi bật lên là số phận những con người lam lũ qua,bao nhiêu thăng trầm, bao nhiêu biến cải… Những ai chưa sống ở thôn quê thuở trước, qua Tuổi thơ im lặng sẽ biết về những vùng đất nhiều cảnh, nhiều người, nhiều việc không bao giờ còn trở lại. Những ai đã từng sống ở đó, qua Tuổi thơ im lặng sẽ được thức dậy bao nhiêu kỉ niệm vui buồn.
Tuổi thơ im lặng là một tập văn xuôi đầy chất thơ, đớn đau nhưng đằm thắm và đôn hậu. Đó là những tâm tình sâu lắng nhất, cái làm nên nền tảng của tâm hồn để anh bước vào cuộc kháng chiến, vào văn chương. Cái nghiệp văn không ít lo toan, vật vã nhưng cũng xiết bao hạnh phúc.
Comments mới nhất