BÁC ƠI !
(Tố Hữu)
A. YÊU CẦU
1. HS hiểu, phân tích, cảm thụ được nỗi đau của nhân vật trữ tình trước sự ra đi của Bác qua những hình ảnb thơ giản dị, gần gũi với tâm hồn thơ Việt Nam.
2. Khái quát được đó cũng là tấm lòng của cả dân tộc đối với Bác Hồ.
B. KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG
1. Bài thơ Bác ơi được Tố Hữu viết vào ngày 6-9-1969 trong bối cảnh cả nước đang chìm trong không khí buồn đau vô hạn vì phải vĩnh biệt Bác. Bài thơ được in trong tập thơ Ra trận (1972).
Phần đầu bài thơ là cảm xúc bàng hoàng, đau xót tiếc thương vô hạn của Tố Hữu mà cũng là của nhân dân cả nước và nhân loại tiến bộ.
Phần giữa bài thơ, Tố Hữu đã bộc lộ những suy cảm sâu sắc về Bác. Qua dòng cảm xúc ấy đã hiện lên hình ảnh tuyệt đẹp Bác Hồ: một con người có đời sống trong sạch, cao thượng; có đạo đức cao quý và tình cảm, tâm hồn rộng lớn; có sự nghiệp vĩ đại…
Phần cuối, tác giả bộc lộ lòng tiếc thương và nỗi đau vô hạn của nhân dân trước sự ra đi của Bác, đồng thời còn là lời hứa quyết tâm theo gương đạo đức của Bác, đi theo con đường cách mạng của Bác.
Bài thơ Bác ơi là một tiếng khóc lớn- một bài điếu văn bằng thơ. Tác phẩm thể hiện nỗi đau của nhân dân cả nước trước tổn thất lớn lao khi Bác qua đời… Hơn thế, bài thơ còn là sự đúc kết những suy nghĩ, chiêm nghiệm sâu sắc của nhà thơ về con người và cuộc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Ngôn ngữ thơ trong sáng giản dị, giàu hhh ảnh, rất gần gũi với ngôn ngữ trong cuộc sống.
Giọng thơ thiết tha, tâm tình; câu thơ giàu nhạc tính. Có nhiều câu thơ cô đúc, hàm súc, có sức khái quát cao.
C. HƯỚNG DẪN ĐỌC THÊM
1. Nỗi đau xót lớn lao trước sự kiện Bác Hồ qua đời thể hiện như thế nào trong bốn khồ thơ đầu của bài thơ?
Gợi ý.
– Nỗi đau lớn của đất nước, vũ trụ, cỏ cây và con người:
“Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa”
– Nỗi đau dược thể hiện qua cảnh vật thân quen:
+ Lối ngõ và trong nhà:”Ướf lạnh vườn rau, mấy gốc dừa”; “Lối sỏi”, “thang gác”, “chuông nhỏ”; “Phòng lặng rèm buông, tắt ánh đèn”.
+ Ngoài vườn: Trái bưởi, hoa nhài, mặt hồ…
– Nỗi đau lớn được thể hiện qua tiếng khóc trực tiếp của tác giả: những câu hỏi tu từ, câu cảm thán liên tiếp dùng để khóc thương, bày tỏ niềm đau xót của nhà thơ, cũng là nỗi đau của triệu người.
2. Sáu khổ thơ tiếp theo tập trung thể hiện hình tượng Bác Hồ như thế nào?
Gợi ý:
Hình tượng Bác Hồ được thể hiện trên nhiều khía cạnh, phương diện:
a- Về lí tưởng và lẽ sống:
+ Ôm cả non sông mọi kiếp người.
+ Tự do cho mỗi đời nô lệ.
+ Nâng niu tất cả chỉ quên mình.
Đó là lí tưởng sống cao đẹp: là lẽ sống quên mình vì mọi người của bậc “đại nhân, đại trí, đại dũng”. Bác hi sinh cả hạnh phúc cá nhân để lo cho cả dân tộc, lo cho mỗi sinh linh bé nhỏ được tự do hạnh phúc, yên vui.
b- Niềm vui và tình thương của Người được biểu hiện ở nhiều cung bậc, góc độ:
+ Bác đau: dân nước, năm châu; lo: muôn mối; yêu: ngọn lúa, cành hoa; nhớ: miền Nam; vui: mỗi mầm non trái chín, tiếng ca chung…
+ Bác nghe từng bước ra tiền tuyến; lắng mỗi tin mừng…
Tất cả những động từ biểu thị tâm trạng trong các khổ thơ đã tạc lên chân dung của Bác. Người dành cả trái tim, tấm lòng trí óc, bầu nhiệt huyết cho nhân dân. Tất cả điều mà Người quan tâm tới không có gì dành cho cá nhân, cho riêng bản thân người mà đều vì dân tộc, Tổ quốc. Thế mới thấy hết được trái tim của người Cha, người Mẹ, người Bác, người Anh trong trái tim vĩ đại Hồ Chí Minh.
c- Di sản Người để lại:
+ Bác để tình thương cho chúng con;
+ Một đời thanh bạch, áo vải hồn muôn trượng…
Những gì mà Người để lại cho dân tộc đã vượt lên trên giá trị vật chất tầm thường, món quà vô giá Người để lại là di sản tinh thần, đỏ là tình yêu thương, là một trái tim chỉ biết quên mình; đó là một cuộc đời giản dị thanh bạch, cao quý. Chính sự giản dị, thanh bạch trong lối sống đã tạo nên một hình ảnh Hồ Chí Minh vĩ đại, khắc sâu trong mỗi trái tim Việt Nam hơn mọi bức tượng đồng được xây dựng công phu. Lời thơ là lời ngợi ca sự tồn tại vĩnh hằng của một cuộc đời rất đỗi giản dị, thanh cao đã hi sinh vì giống nòi, dân tộc này.
3. Cảm nghĩ của mọi người Việt Nam qua ba khổ thơ cuối như thế nào? Gợi ý
– Lời thơ không chỉ dừng lại là lời của một cá nhân mà là tiếng lòng cảm xúc của cả dân tộc Việt Nam.
Tác giả khẳng định nỗi nhớ Bác Hồ thường trực trong trái tim hàng triệu người con Việt Nam, nỗi nhớ ấy Ịà nghìn thu, muôn thuở như cuộc đời Bác, sự nghiệp của Bác còn tồn tại mãi trên mảnh đất này, giang sơn này.
– Nhân dân Việt Nam cũng như tác giả, tiếc thương đau xót trứớc sự ra đi của Bác, nhưng lời-thơ không bi luỵ. Vì tác giả đá khẳng định về sự bất diệt và sức sống vĩnh hằng của trái tim Hồ Chí Minh. Sự ra đi của Bác cũng chỉ là cuộc hành trình về với tổ tiên:
“Bác đã lên đường theo tổ tiên
Mác Lê-nin thế giới người hiền”.
Đó cũng chính là động lực thúc đẩy cả dân tộc tiếp tục con đường mà Bác đã lựa chọn và theo đuổi.
– Lời thơ là lời biết ơn sâu nặng công lao của Hồ Chí Minh đồng thời trước cái chết của Người, nhiều đứa con của Người đã cảm thấy được thanh lọc tâm hồn, được trong sáng hơn, đẹp đẽ hơn. Đó là sức mạnh tinh thần mà Bác đã tạo ra, nhân cách của cuộc đời Bác đã là một tấm gương sáng mà mỗi người có thể tự soi chiếu để mình được trong sáng hơn.
– Cuối bài thơ là lời hứa, lời nguyện ước của cả dân tộc trước Bác.
+ Không dám khóc nhiều…
+ Chúng con cùng nhau tiến lên…
+ Nguyện cùng người vươn tới mãi…
Lời thơ là lời thề hứa, bởi vậy giọng điệu câu thơ khỏe khoắn, rắn giỏi. Lời thề -hứa cũng là lời đáp lại những mong mỏi của Người, đáp lại những boăn khoăn trăn trở mà Người đang thực hiện dang dở. Bởi vậy có thể thấy tình cảm thiết tha sâu nặng ân tình mà hàng triệu trái tim Việt Nam cùng dâng lên Người. Tinh thần nhân văn của bài thơ cũng chính là ở đó.
TÓM TẮT
– Bác ơi là tiếng khóc bi tráng trước sự ra đi của Chủ tịch Hồ chí Minh; là lời thầm hứa đi theo con đường Bác đã chọn cho dân tộc Việt Nam.
– Bài thơ kết hợp tự sự với trữ tình. Lời thơ giản dị, dễ vào lòng người. Giọng thơ lúc đau đớn xót xa, lúc hồi tường hoài niệm, nhưng rất khoẻ khoắn, rắn rỏi, và đầy lòng tin tưởng.
Xem thêm: Hướng dẫn tìm hiểu bài: Tự do (P. Ê luy A) – SGK Ngữ Văn 12 tại đây.
Trackbacks