Thực hành về thành ngữ, điển cố
I. BÀI TẬP
1. Bài tập 1, trang 66, SGK.
2. Bài tập 3, trang 66, SGK.
3. Tìm thành ngữ được dùng trong các câu sau và phân tích giá trị nghệ thuật của chúng.
a) […] Nó còn mê mình thì nó nói hươu nói vượn, lấy nó rồi, nó lại chán ngay đấy…
(Nguyễn Đình Thi, Vỡ bờ)
b) Pha kể đầu đuôi cái tai bay vạ gió mà mình vừa cho anh rể nghe.
(Nguyễn Công Hoan, Bước đường cùng)
c) Ba mày và tao chí thú tới vậy, bây giờ đầu hai thứ tóc vẫn sống nhờ đất nước, ông bà.
(Phan Tứ, Mẫn và tôi)
d) Công tiếc công cốc mò cò ăn, đi chơi nhởi làm chi, mặt trắng phủi tay như mặt nạ.
(Nguyễn Du, Văn tế Trường Lưu nữ sĩ)
4. Nối thành ngữ thích hợp ở cột B vào chỗ trống trong các câu ở cột A
5. Xác định các điển cố được dùng trong đoạn thơ sau và phân tích tác dụng của cách sử dụng đó.
Thị thơm thị giấu người thơm
Chăm làm thì được áo cơm cửa nhà
Đẽo cày theo ý người ta
Sẽ thành khúc gỗ chẳng ra việc gì.
(Lâm Thị Mỹ Dạ, Truyện cổ nước mình)
6. Đặt câu vói mỗi thành ngữ sau :
– Ba mặt một lời
– Lời ong tiếng ve
– Ngọt như mía lùi
– Kính nhi viễn chi
– Đau như dao cắt
II. GỢI Ý LÀM BÀI
1. Trong đoạn thơ có hai thành ngữ là một duyên hai nợ (vừa nuôi con, vừa nuôi chồng), năm nắng mười mưa (làm việc vất vả ngoài trời cả khi thời tiết khắc nghiệt). Dùng hai thành ngữ này, ý thơ hàm súc mà thi vị, vừa có tính hình tượng, vừa có tính biểu cảm. Ngoài ra, trong đoạn thơ còn có hai cụm từ cấu tạo từ ý của ca dao và gần gũi với thành ngữ : lặn lội thân cò, eo sèo mặt nước.
2. Trong câu thơ của Nguyễn Khuyến ở bài Khóc Dương Khuê có dùng hai điển cố : mỗi điển cố chỉ thể hiện bằng một từ (giường, đàn), nghĩa là chỉ nhắc đến một chi tiết trong mỗi sự việc (Trần Phồn thời Hậu Hán, người quý bạn thân là Từ Trĩ đến mức dành riêng cho bạn một chiếc giường để bạn ngồi khi đến chơi, lúc bạn về thì treo giường lên ; và câu chuyện về tình bạn Bá Nha – Chung Tử Kì, Tử Kì là người hiểu rõ tâm tình của Bá Nha đến mức chỉ cần nghe tiếng đàn của bạn, nên khi Tử Kì mất thì Bá Nha đập bỏ đàn không chơi nữa vì cho rằng không còn ai hiểu tiếng đàn của mình), cả hai điển cố đều ca ngợi tình bạn sâu sắc, cao cả.
3. a) Nói hươu nói vượn : nói nhiều và toàn chuyện ba hoa, không có thật.
Trong câu văn trích dẫn, ý nói khi yêu, anh chàng hay nói những điều hay ho, nhưng khoác lác, không đâu vào đâu.
b) Tai bay vạ gió : tai vạ xảy ra bất ngờ, không lường được.
c) Đầu hai thứ tóc : không còn trẻ nữa, trên đầu đã có tóc bạc xen tóc đen.
d) Cốc mò cò ăn : uổng phí công lao, làm ra để kẻ khác hưởng.
So với cách dùng từ ngữ thông thường (không phải thành ngữ), thì việc dùng thành ngữ ở các câu trên đều có một giá trị nghệ thuật nhất định, rõ nhất là tính hình tượng. Chẳng hạn, nếu dùng tuổi già ở vị trí đầu hai thứ tóc thì nghĩa cơ bản của câu không thay đổi nhưng mất đi giá trị hình tượng.
4. – Nối vào câu (1) thành ngữ e : mớ bảy mớ ba.
– Nối vào câu (2) thành ngữ d : con Rồng cháu Tiên.
– Nối vào câu (3) thành ngữ a: cười ra nước mắt.
5. Đoạn thơ dùng hai điển cố :
– Thị thơm (từ truyện cổ tích Tấm Cám) : sự tích cô Tấm hoá thân trong quả thị, mỗi lần bà lão đi vắng thì từ quả thị, cô bước ra và làm mọi công việc gia đình giúp bà lão. Điển cố này nói đến hình tượng ngưòi hiền lành, chăm chỉ, luôn được yêu thương. Việc dùng điển cố này còn gọi ra phong vị cổ tích, phù hợp với nhan đề bài thơ (Truyện cổ nước mình).
– Đẽo cày : lấy từ truyện ngụ ngôn Đẽo cày giữa đường ; ý nói : nếu không độc lập, có chính kiến riêng của mình thì làm bất cứ việc gì cũng đều không đạt được mục đích. Việc nhắc gợi điển cố này trong truyện dân gian ngoài ý nghĩa triết lí về lối sống còn hoà hợp với phong vị truyện cổ của cả bài thơ.
6. a) Trước khi đặt câu, cần hiểu nghĩa mỗi thành ngữ :
– Ba mặt một lời : nói trực tiếp, công khai trước mặt tất cả các bên có liên quan.
– Lời ong tiếng ve(điều ong tiếng vè) : có những lòi bàn tán chê trách, tuy âm thầm.
– Ngọt như mía lùi : nói năng khéo léo, nhẹ nhàng, có sức thuyết phục.
– Kính nhi viễn chi : có thái độ coi trọng nhưng giữ khoảng cách, không dám tiếp cận.
– Đau như dao cắt : đau đớn, xót xa trong lòng.
b) Có thể đặt câu như sau :
– Cần phải ba mặt một lời để làm sáng tỏ sự việc.
– Trong cơ quan đã có lời ong tiếng ve về quan hệ của hai người đó.
– Cô ấy rõ khéo, nói cứ ngọt như mía lùi.
– Đối với ông ấy, bọn trẻ chúng tôi vẫn kính nhi viễn chi.
– Mất con bò, lòng ông lão đau như dao cắt.
Comments mới nhất