I. Ý NGHĨA NHAN ĐỀ AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
Ai đã đặt tên cho dòng sông? Câu hỏi tu từ đặt ra “với trời, với đất” đưa nhà văn và độc giả về với hành trình lịch sử, tìm vê’ cội nguồn văn hoá dân tộc. Từ đó dòng sông Hương hiện ra trên nhiều phương diện địa lí, lịch sử, văn hoá, thơ ca… Kết thúc tuỳ bút là một huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư: “Con người ở hai bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống sông, để làn nước thơm tho mãi”. Tác giả gửi gắm vào đó tất cả ước vọng muốn đem cái đẹp và tiếng thơm để xây đắp văn ho á lịch sử.
Nhan đề và kết thúc tác phẩm thể hiện rõ chủ đề và phong cách bút kí của tác giả: giàu sức gợi cảm, thấm đẫm chất thơ. Qua đó tác giả ca ngợi sông Hương – con sông gắn bó với lịch sử, văn hoá Huế của dân tộc ta. Tác phẩm thể hiện lòng yêu mến say mê cảnh vật, văn hoá đất nước. Hình ảnh dòng sông đất nước được thể hiện bằng tài năng của một cây bút giàu chất trí tuệ, chất văn hoá và ngôn ngữ trong sáng, chọn lọc, tinh tế.
II. BỐ CỤC
Bài kí có ba phần, đoạn trích trong sách giáo khoa gổm nội dung chủ yếu của phần thứ nhất. Có thể chia đoạn trích thành ba đoạn với ba ý lớn:
Đoạn 1 (Từ đầu đến “dưới chân núi Kim Phụng”): Cảm xúc chung về dòng sông Hương, đồng thời cũng là vẻ đẹp của dòng sông ở vùng thượng nguổn.
Đoạn 2 (Tiếp theo đến “mãi mãi chung tình YỚi quê hương xứ sở”): vẻ đẹp của dòng sông ở vùng đổng bằng và đoạn chảy qua thành phố Huế.
Đoạn 3 (Phẩn còn lại): vẻ đẹp của dòng sông Hương gắn liền YỚi những cội nguồn lịch sử và văn hoá.
III. VẺ ĐẸP CỦA SÔNG HƯƠNG QUA CÁC GÓC NHÌN KHÁC NHAU
– Dòng sông gắn liền với mảnh đất kinh kì và cố đô Huế lại mang tên của một người con gái và cái tên ấy còn gắn với những huyền thoại, truyền thuyết đầy bí ẩn.
– Vẻ đẹp riêng của của dòng sông còn ở cái nét dịu dàng đằm thắm, chứa đựng một chiều sâu văn hoá – lịch sử: “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở”.
+ Ở nơi đầu nguồn, dòng sông có quan hệ mật thiết với những cánh rừng đại ngàn của dải Trường Sơn hùng vĩ. “Nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có những lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.
+ Nếu chỉ nhìn ngắm bề ngoài, “sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hương, không hiểu thấu phẩn tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ…”
– Sự thay đổi vê’ cảnh sắc dòng Hương giang xuôi về vùng đồng bằng và đoạn chảy qua thành phố Huế được ví như hình ảnh của “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại” được một người tình mong đợi đến đánh thức. Ngay từ khi ra khỏi vùng núi, “sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa những khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó”.
+ Như một nàng tiên được đánh thức từ giấc ngủ đại ngàn với nhiều thế kỉ đi qua, dòng sông bỗng bừng lên sức trẻ phố phường với những khát vọng thanh xuân của nó.
+ Nó chuyển dòng liên tục, đột ngột nhưng mạnh mẽ và dứt khoát để đến khi trước lúc vào thành phố, dòng sông đã “mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi”.
– Dòng nước trong xanh, phẳng lặng, điệu hò trên sông, khói sương lãng đãng trên mặt nước, “tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà…” cùng với màu sắc nền trời phía tây nam thành phố sớm xanh, trưa vàng, chiều tím, những lăng tẩm vua chúa “được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u…” tất cả đã góp phần cùng làm nên một cố đô Huế thêm tĩnh lặng, trầm mặc và uy nghiêm.
– Về đến thành phố, “sông Hương vui hẳn lên với những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô…” nhưng vẫn giữ được nét e lệ rất dịu dàng, tinh tế của một người con gái, “như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”.
– Đến khi phải xa thành phố, sông Hương dường như cũng có tình cảm như con người. Nó giống như một người tình quyến luyến, bịn rịn, dùng dằng quá lâu trước lúc chia tay nên giây phút phải cách biệt thì lại như hớt hải, nhớ nhớ quên quên vì vẫn còn một điều gì đấy muốn trao gửi với tình nhân thành Huế: “như sực nhớ một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tầy để lại gặp thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”.
– Những con thuyền rời bến và êm êm xuôi mái trên dòng sông, những bờ bãi phẳng lặng… đã đi vào thơ Hàn Mặc Tử, Tố Hữu, Thu Bồn,… trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho âm nhạc. Những công trình kiến trúc của cố đô phải chăng cũng được gợi cảm hứng sáng tạo từ dáng vẻ trầm tư của con sông?
– Vẻ đẹp của dòng sông Hương từ điểm nhìn của nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau:
+ Từ góc độ hội hoạ, sông Hương và các chi lưu của nó tạo thành những khúc ngoặt mạnh mẽ, những đường cong gợi cảm hay những nét cọ tinh tế để làm nên dáng vẻ cổ kính của cố đô.
+ Từ góc độ âm nhạc, sông Hương “đẹp như một điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế với giai điệu chậm rãi, sâu lắng, trữ tình.
+ Từ góc độ văn hoá, sông Hương được gắn với âm nhạc trữ tình cổ điển Huế và dòng thơ ca trữ tình của các nhà văn hoá, nhà thơ lớn nhiều thời đại. Nó có thể gợi ra hình ảnh “một người tài nữ đánh đàn lúc đêm. khuya”, có thể liên tưởng đến Nguyễn Du và Truyện Kiêu với cảnh Nguyễn Du từng lênh đênh trên dòng sông này và đã diễn tả điệu Tứ đại cảnh của nhã nhạc Huế qua tiếng đàn của nàng Kiều…
Sống Hương dường như cũng được tái sinh trong vẻ đẹp hùng tráng “kiếm dựng trời xanh” của thơ Cao Bá Quát trong “dòng sông trắng/ lá cây xanh” của thơ Tản Đà; hay trong nỗi quan hoài vạn cổ của thơ Bà Huyện Thanh Quan; và cũng có thể còn có trong sức mạnh phục sinh tâm hồn con người của thơ Tố Hữu,…
– Từ góc độ lịch sử, dòng sông Hương từng là dòng sông bảo vệ biên thuỳ thời Đại Việt, từng soi bóng kinh thành Phú Xuân của Nguyễn Huệ, từng chứng kiến những cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương, Cách mạng tháng Tám, rồi cuộc Tổng tấn công năm Mậu Thân 1968 và ngày đất nước toàn thắng 30/4/1975…
+ Nhìn ở góc độ tình yêu: Sông Hương như một người tình dịu dàng và chung thuỷ:
♦ “Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc”.
♦ “Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đong tầy để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”.
♦ Tác giả liên tưởng tình tiết này rất giống con người. Khúc ngoặt bất ngờ đó tựa như một “nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”…
IV. NÉT ĐẶC SẮC. CHẤT TRÍ TUỆ VÀ CHẤT THƠ CỦA VĂN PHONG TÁC GIẢ QUA ĐOẠN TRÍCH
*Nét đặc sắc trong đoạn trích
– Soi bóng tâm hồn với tình yêu say đắm, lắng sâu niềm tự hào tha thiết đối với quê hương, xứ sở và đối tượng miêu tả, khiến đối tượng trở nên lung linh, huyền ảo, đa dạng như đời sống, như tâm hồn con người.
– Sức liên tưởng kì diệu, sự hiểu biết phong phú vê’ kiến thức địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và trải nghiệm của bản thân.
– Ngôn ngữ trong sáng, phong phú, uyển chuyển, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng nhiều phép tu từ như: so sánh, nhân hóa, ẩn dụ…
– Có sự kết hợp hài hòa của cảm xúc, trí tuệ, chủ quan và khách quan.
*Chất trí tuệ và chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường
– Chất trí tuệ
+ Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng những am hiểu trong ca dao Huế vào bút kí của mình:
| Bốn bể núi phủ mây phong Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng vạn niên |
+ Vận dụng thơ của Tản Đà “Dòng sông trắng – lá cây xanh”, thơ của Tố Hữu, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Du.
+ Những hiểu biết về phương diện địa lí để miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ thượng nguồn, đến đồng bằng, cho đến cố đô Huế.
+ Những hiểu biết về lịch sử văn hoá.
+ Sự liên tưởng so sánh với các công trình kiến trúc của Hy Lạp, La Mã, nền văn minh châu Âu.
+ Những tác phẩm văn học châu Âu, những lời nhận xét của các nhà khoa học nước ngoài.
– Chất thơ
+ Cách ví von, so sánh đầy chất thơ, mượt mà, ý vị.
“Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Và “giáp mặt thành phố ở Cổn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hiến, đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”. Hay “Sông Hương là vậy, là dòng sông của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”.
+ Những câu văn có sự mài dũa, đẽo gọt kĩ càng, nhẹ nhàng như một câu thơ.
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1 (5 điểm). Phân tích vẻ đẹp của sông Hương qua các góc nhìn khác nhau.
Xem mục 3.
Câu 3 (2 điểm). Chất trí tuệ và chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Xem mục 4.
***Xem thêm : Trọng tâm kiến thức tác phẩm Người lái đò sông Đà tác giả Nguyễn Tuân – Ôn thi THPTQG tại đây
Trackbacks