LUYỆN TẬP VẬN DỤNG KẾT HỢP CÁC THAO TÁC LẬP LUẬN PHÂN TÍCH VÀ SO SÁNH
I- KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1.Trong những bài học trước, chúng ta đã lần lượt học về lập luận phân tích và lập luận so sánh với tư cách là những thao tác đơn lẻ. Tuy nhiên, trong thực tế giao tiếp, nói năng, rất hiếm những trường hợp người nghị luận chỉ sử dụng một thao tác lập luận duy nhất. Chẳng mấy khi thấy trong một bài hay trong một đoạn văn nghị luận, tác giả chỉ phân tích hay so sánh không thôi. Bởi vậy, cần phải biết vận dụng kết hợp các thao tác lập luận như là một cách thức để đáp ứng yêu cầu của cuộc sống, hướng tới đời sống.
2.Song cũng cần thấy rằng, sự kết hợp các thao tác lập luận không có nghĩa là sử dụng chúng một cách ngang hàng nhau, càng không được hiểu rằng trong mọi trường hợp thao tác này phải có vai trò lớn hơn thao tác kia hay ngược lại.
Có thể thấy trong tuyệt đại đa số các trường hợp, chỉ có một trong số các thao tác được sử dụng giữ vai trò chủ đạo. Bởi một văn bản (hoặc một đoạn văn bản) nghị luận luôn được phát biểu ra chỉ để nhằm một mục đích chủ yếu hoặc để phân tích là chính hoặc để so sánh là chính.
3.Như thế, người viết (người nói) chừng nào còn chưa nắm được mục đích nghị luận, chưa thực sự xuất phát từ mục đích nghị luận, thì chừng đó, việc kết hợp các thao tác lập luận còn chưa tránh khỏi trở nên giả tạo, khiên cưỡng; và do đó, chưa thể đem lại kết quả như mong muốn. Với người đọc (người nghe) cũng vậy. Chỉ khi đã hiểu được mục đích nghị luận, xuất phát từ mục đích nghị luận, họ mới có thể nhận ra chính xác thao tác lập luận nào là chủ yếu, thao tác lập luận nào là bổ trợ, và việc kết hợp những thao tác đó có xác đáng, có nhuần nhuyễn hay không.
II- HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1.Cho đoạn văn:
Chớ tự kiêu tự đại. Tự kiêu tự đại là khờ dại. Vì mình hay, còn nhiều người khác hay hơn mình. Mình giỏi, còn nhiều người giỏi hơn mình. Tự kiêu tự đại tức là thoái bộ. Sông to, biển rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy tràn, vì độ lượng của nó hẹp nhỏ. Người mà tự kiêu tự mãn thì cũng như cái chén, cái đĩa cạn.
(Hồ Chí Minh – Cần kiệm liêm chính)
a.Trong đoạn văn, tác giả có sử dụng thao tác lập luận phân tích. Đó là những phân tích để làm rõ sự “khờ dại” của tự kiêu tự đại (Vì mình hay, còn nhiều người khác hay hơn mình. Mình giỏi, còn nhiều người giỏi hơn mình) và “Tự kiêu tự đại tức là thoái bộ” nghĩa là thế nào ? (Sông to, biển rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cung đẩy tràn, vì độ lượng của nó hẹp nhỏ).
Đoạn văn trên cũng có sử dụng thao tác so sánh (Người mà tự kiêu tự mãn thì cũng như cái chén, cái đĩa cạn). Sự so sánh đầy hình tượng đã giúp người đọc hình dung một cách rõ hơn, sinh động hơn thế nào là tự kiêu tự đại và tác hại của hai biểu hiện đó trong tính cách của con người.
Tuy đoạn văn sử dụng cả hai thao tác lập luận nhưng không phải hai thao tác này đều có vai trò ngang nhau. Trong đoạn văn, thao tác lập luận phân tích là thao tác đóng vai trò chủ đạo.
b.Có thể coi đoạn văn của Hồ Chí Minh nêu trên là một mẫu mực về việc vận dụng kết hợp lập luận phân tích với lập luận so sánh trong một đoạn văn nghị luận. Sở dĩ như vậy bởi trước hết, đoạn văn đã đồng thời sử dụng cùng lúc hai thao tác này. Hơn nữa, việc sử dụng lại rất hài hoà, linh hoạt. Cả hai đều tham gia vào việc làm sáng tỏ lập luận nhưng không chồng chéo nhau. Mỗi thao tác lại có thế mạnh riêng và vẫn thấy rõ được thao tác đóng vai trò chủ đạo (phân tích) như đã tìm hiểu ở trên (mục a).
c.Như vậy, có thể rút ra kết luận về việc kết hợp các thao tác lập luận trong một bài văn nghị luận như sau:
-Rất hiếm những trường hợp người nghị luận chỉ sử dụng một thao tác lập luận duy nhất trong đoạn văn. Bởi vậy, cần phải biết vận dụng kết hợp các thao tác lập luận như là một cách thức để đáp ứng yêu cầu của cuộc sống, hướng tói đòi sống.
-Song cũng cần thấy rằng, sự kết hợp các thao tác lập luận không có nghĩa là sử dụng chúng một cách ngang hàng nhau, càng không được hiểu rằng trong mọi trường hợp thao tác này phải có vai trò lớn hơn thao tác kia hay ngược lại.
-Phải cãn cứ vào mục đích nghị luận để xác định có thể và có cần kết hợp thao tác phân tích với thao tác so sánh không và thao tác nào trong hai thao tác đó đóng vai trò chủ đạo. Mục đích quyết định việc lựa chọn thao tác; song thao tác và sự kết hợp thao tác cũng hỗ trợ đắc lực cho mục đích.
2.Lựa chọn một bài thơ (hoặc bài văn) mà anh (chị) yêu thích để viết bài luận bàn về một trong những vẻ đẹp của nó. Trong bài viết có yêu cầu vận dụng kết hợp thao tác lập luận phân tích và lập luận so sánh. Các công việc cần tiến hành:
-Chủ đề của bài văn ấy là gì?
-Cần nêu những ý nào để làm sáng tỏ chủ đề của bài văn ấy? Hãy sắp xếp các luận điểm đó thành một dàn ý mạch lạc, hợp lí.
-Luận điểm nào sẽ được anh (chị) chọn để làm sáng tỏ? Nó nằm ở vị trí nào trong dàn ý đã nêu?
-Cần dùng từ, câu như thế nào để chuyển ý cho phù hợp (nhất là với ý trước đó)?
-Để làm sáng tỏ luận điểm, cần đưa ra những luận cứ nào? Đó là lúc cần sử dụng các thao tác lập luận. Hãy suy nghĩ xem nên sử dụng thao tác phân tích hay so sánh. Vì sao?
-Bài viết cần kết hợp các thao tác. Hãy xác định xem đâu là thao tác chủ đạo.
XEM THÊM HƯỚNG DẪN ĐỌC HIỂU LUYỆN TẬP THAO TÁC LẬP LUẬN SO SÁNH-NGỮ VĂN 11 TẠI ĐÂY
Trackbacks