CA HUẾ TRÊN SÔNG HƯƠNG
– HÀ ÁNH MINH –
I/ GIỚI THIỆU CHUNG VỀ TÁC PHẨM
– Huế là một trong những kinh đô của nước ta thời nhà Nguyễn. Nơi đây có nhiều thắng cảnh đẹp với nhiều lăng tẩm, sông nước, những kiến trúc văn hoá độc đáo. vẻ đẹp của Huế không chỉ du khách trong nước mà cả nước ngoài biết đến, nhã nhạc cung đình Huế được công nhận là di sản phi vật thể của văn hoá thế giới.
– Du khách đến Huế chắc chắn không thể bỏ qua một nét sinh hoạt văn hóa đậm đà bản sắc riêng của vùng đất này đó là âm nhạc. Huế nổi tiếng với nhiều bài ca, điệu hò đặc biệt nhất là ca Huế trên thuyền rồng quanh sông Hương, những khúc nhạc và tiếng đàn réo rắt du dương đầy quyến rũ.
– “Ca Huế trên sông Hương” là một bài tuỳ bút đặc sắc thể hiện rõ nét tâm hồn của người dân Huế xưa và nay, bài được đăng trên báo “Người Hà Nội”. Qua bài, người đọc thấy điệu ca Huế thể hiện nhiều cung bậc tình cảm khi thì sôi nổi, tươi vui, buồn cảm, bâng khuâng có sự tiếc thương ai oán. Lời ca trong trẻo, trang trọng, trong sáng mang đậm tình người tình quê hương nơi có những con người trong sáng, thanh lịch.
II/ HƯỚNG DẪN HỌC SINH CẢM THỤ VĂN BẢN
1/ Về nội dung
– “Ca Huế trên sông Hương” là bài bút kí của Hà Ánh Minh, nội dung ghi chép lại một trong những nét đẹp văn hoá truyền thống ở cố đô Huế là ca Huế. Bài văn vừa giới thiệu về nguồn gốc những làn điệu dân ca Huế vừa tả cảnh nghe ca Huế trong một đêm trăng. Thông qua sự phong phú, đa dạng của các làn điệu dân ca, tác giả ca ngợi vẻ đẹp tinh thần đằm thắm, thiết tha của con người xứ Huế.
– Qua bài viết, tác giả đa thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về ca Huế và bày tỏ tình cảm yêu mến trân trọng dành cho ca Huế. Ca Huế thanh tao, lịch sự, nhã nhặn sang trọng và duyên dáng. Chính vì thế, nghe Ca Huế trên sông Hương cũng là một thú vui tao nhã.
2/ Về nghệ thuật
– Văn bản sử dụng nghệ thuật miêu tả và biểu cảm rất đặc sắc. Những hình ảnh chân thực, những nét chấm phá giàu khả năng gợi tả đã góp phần làm nổi bật bức tranh sinh hoạt văn hoá đặc sắc của con người xứ Huế. Ca Huế là sự giao hoà giữa dòng nhạc cung đình sang trọng, thanh nhã và dòng nhạc dân gian hồn nhiên, duyên dáng. Sự giao hoà đó thể, hiện ở nội dung và hình thức, trong cách biểu diễn của ca nhi, nhạc công và trang phục.
– Tác giả sử dụng rộng rãi nghệ thuật so sánh, liệt kê, sử dụng động từ, tính từ, hình ảnh đặc sắc làm nổi bật hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp, hữu tình cũng như nét sinh hoạt văn hoá thanh lịch, tinh tế, đậm đà bản sắc dân tộc.
III/ HƯỚNG DẪN HỌC SINH PHÂN TÍCH VĂN BẢN
– Văn bản viết về một nét đẹp sinh hoạt văn hóa truyền thống của xứ Huế: Ca Huế. Mở đầu bài viết tác giả khẳng định: Huế nổi tiếng với các điệu hò. Sau đó giới thiệu những nét đặc sắc của ca Huế được thể hiện qua dàn nhạc cụ, qua ngón đàn tuyệt kĩ của các ca công và giọng hát ngọt ngào của ca nhi.
1/ Vẻ đẹp và nguồn gốc của ca Huế
a/ Vẻ đẹp của ca Huế
– Xứ Huế vốn nổi tiếng với các điệu hò, hò khi đánh cá trên sông ngòi, biển cả, hò lúc cấy cày, gặt hái, trồng cây, chăn tằm, chèo cạn, bài thai, hò đưa linh buồn bã, hò giã gạo, giã vôi, giã điệp, bài chòi, bài tiệm, nàng vung náo nức nồng hậu tình người. Hò lơ, hò ô, xay lúa, hò nện… gần gũi với dân ca Nghệ Tĩnh.
– Ngoài ra còn có các điệu lí như: lí con sáo, lí hoài xuân, lí hoài nam.
– Trong khoang thuyền dàn nhạc gồm đàn tranh, đàn nguyệt, tì bà, nhị, đàn tam, có đàn bầu, sáo và cặp sanh để gõ nhịp.
– Bốn nhạc khúc lưu thuỷ, kim tiền, xuân phong, long hổ du dương, trầm bổng, réo rắt, các ngón đàn trau chuốt. Tiếng đàn lúc khoan lúc nhặt làm nên tiết tấu xao động tận đáy hồn người.
– Những khúc điệu Nam nghe buồn man mác, thương cảm, bi ai, vương vấn như: nam ai, nam bình, quả phụ, nam xuân, tương tư khúc, hành vân. Cũng có bản nhạc mang âm hưởng điệu Bắc pha phách điệu Nam không vui, không buồn,…
– Mỗi câu hò Huế dù ngắn hay dài đều được gửi gắm một ý tình trọn vẹn. Từ ngữ địa phương được dùng nhuần nhuyễn và phổ biến, nhất là trong các câu hò đối đáp tri thức, ngôn ngữ được thể hiện thật tài ba, phong phú.
– Hò Huế thể hiện lòng khao khát, nỗi mong chờ hoài vọng thiết tha của tâm hồn Huế.
– Thể điệu ca Huế có sôi nổi tươi vui, có buồn cảm, bâng khuâng, có tiếc thương ai oán. Lời ca thong thả, trang trọng, trong sáng gợi lên tình người, tình đất nước, trai hiền gái lịch.
=> Ca Huế có những giá trị nổi bật là sự phong phú, đa dạng về làn điệu nhạc cụ, nhạc khúc và sâu sắc, thấm thía về tình cảm.
– Ca Huế mang những nét đặc trưng của đất và người xứ Huế.
b/ Nguồn gốc của ca Huế
– Ca Huế được hình thành từ sự kết hợp giữa ca nhạc dân gian và ca nhạc cung đình. Sự kết hợp giữa ca nhạc dân gian và ca nhạc cung đình đem lại cho ca Huế nét đặc sắc riêng thể hiện ở nội dung và hình thức, trong cách biểu diễn của ca nhi, nhạc công và trang phục,…
– Đặc điểm nổi bật của ca nhạc dân gian là các làn điệu dân ca, những điệu hò, điệu lí thường phản ánh sinh động các cung bậc tình cảm vui buồn của con người. Còn nhạc cung đình là nhạc dùng trong những buổi lễ tôn nghiêm của vua chúa hoặc nơi tông miếu thiêng liêng nên thường có sắc thái trang trọng, uy nghi.
2/ Cảnh ca Huế trên sông Hương
* Khung cảnh thiên nhiên:
– Đêm. Thành phố lên đèn như sao sa. Màn sương dày dần lên, cảnh vật mờ đi trong một màu trắng đục.
– Trăng lên. Gió mơn man dìu dịu. Dòng sông trăng gợn sóng.
– Đêm đã về khuya. Xa xa bờ bên kia Thiên Mụ hiện ra mờ ảo, ngọn tháp Phước Duyên dát ánh trăng vàng.
* Khung cảnh trên thuyền:
– Trong khoang thuyền, dàn nhạc gồm đàn tranh, đàn nguyệt, tì bà, nhị, đàn tam. Các ca công mặc áo dài, đội khăn xếp, khăn đóng.
– Các ca nhi cất lên những khúc điệu Nam nghe buồn man mác thương cảm, bi ai, vương vấn,…
– Bừng lên những âm thanh của đàn hoà tấu, du dương, trầm bổng, réo rắt mở đầu đêm ca Huế… các ngón đàn trau chuốt như ngón nhấn, mổ, vỗ, vả,…
– Tiếng gà gáy bên làng Thọ Cương, cùng tiếng chuông chùa Thiên Mụ gọi năm canh.
– Tác giả sử dụng nghệ thuật so sánh, liệt kê, các động từ, tính từ, hình ảnh đặc sắc để vẽ lên khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hữu tình và nét sinh hoạt văn hoá thanh lịch, tinh tế, đậm đà bản sắc dân tộc của xứ Huế.
– Xen vào những câu văn miêu tả là những câu văn thể hiện cảm xúc của tác giả khi nghe các làn điệu dân ca Huế. Những ngón đàn điêu luyện, những giọng ca ngọt ngào, da diết mang đậm chất Huế đã làm rung động lòng người.
– Cuối bài văn, tác giả muốn bạn đọc cảm nhận được sự huyền diệu của ca Huế trên sông Hương. Ca Huế khiến người nghe quên cả không gian, thời gian, đắm mình trong trạng thái lâng lâng, xao xuyến khó tả. Ca Huế hướng tâm hồn ta đến những vẻ đẹp của đời sống tinh thần con người xứ Huế. Ca Huế mãi mãi hấp dẫn chúng ta bởi vẻ đẹp bí ẩn, hấp dẫn của nó… Không gian như lắng đọng. Thời gian như ngừng lại. Con gái Huế nội tâm thật phong phú và âm thầm, kín đáo, sâu thẳm.
– Nghe ca Huế để hiểu thêm, yêu thêm xứ Huế cũng là yêu thêm đất nước mình. Bởi thế đó là thú vui thanh tao, lịch sự.
IV/ TRÍCH YẾU TƯ LIỆU THAM KHẢO
CA HUẾ TRÊN SÔNG HƯƠNG
Dập dềnh sóng vỗ mạn thuyền
Ngồi nghe ca Huế mà lòng bâng khuâng!
Tương tư với nguyệt cùng mây
Hỏi non nước ấy đắm say bao tình?
Giữa một trời mây nước bồng bềnh, chơi vơi một giọng hò ai ngân, ai hát khiến lòng du khách giữa đêm thanh tịnh càng cảm thấy mình được siêu thoát, được thăng hoa, được chắp cánh bay tới vầng trăng kia…
Huế vốn là vùng dân ca nổi tiếng với những điệu hò mái nhì, mái đẩy, khoan thai, dàn trải, ngọt ngào như tâm hồn người xứ Huế, những điệu lí bay bổng, mượt mà như lí con sáo, lí hoài xuân, lí tình tang. Bên cạnh dòng âm nhạc dân gian, Huế còn một dòng ca nhạc cung đình đầy tính trang trọng như giao nhạc, miếu nhạc, ngũ tự nhạc, đại triều nhạc, thường triều nhạc, yến nhạc. Ca Huế nằm giữa hai dòng nhạc đó có những đặc trưng riêng với chất trữ tình sâu lắng làm xao động lòng người, chất chứa đủ bao niềm hỉ, nộ, ái, ố như cuộc đời người dân xứ cố đô. Người ta đến với ca Huế là để được đắm chìm trong cảm giác xao xuyến, buồn, vui đến lạ kì. Bước chân xuống mạn thuyền Rồng, trong không gian tĩnh mịch giữa trời, mây, sông, nước để cảm nhận hơn nữa cái chất Huế qua những âm điệu trầm bổng, du dương của giọng hát cô ca sĩ Huế hòa quyện với tiếng réo rắt của dàn nhạc đủ cả đàn bầu, đàn tranh, đàn nguyệt, sáo, sênh, phách… bản hòa tấu gồm 4 nhạc khúc lưu thủy, kim tiền, xuân phong, long hổ đã mở đầu cho một đêm ca Huế.
Nhiều người đến Huế đã có chung một nhận xét rằng hầu hết những thú vui của người Huế đều gắn bó với dòng Hương Giang, nơi cội nguồn nảy sinh và hội tụ của bao trò vui nơi đất cố đô này. Đua thuyền, ngủ đò, thả thơ, ca Huế… đều diễn ra trên sông. Sông Hương đã đọng lại trong tâm thức dân Huế một tình cảm dịu dàng nhưng không kém phần hứng khởi như thế đó! Thú đi nghe ca Huế là một món ăn tinh thần quý giá, một thú vui tao nhã mà bất cứ một du khách nào tới Huế, có chút lòng với Huế cũng đều muốn có dịp được thưởng thức. Ca Huế bao gồm cả hai yếu tố ca Huế và đàn Huế, được dựa trên một hệ thống các thể điệu của trên 60 tác phẩm thanh nhạc và khí nhạc nằm trên hai dòng lớn là điệu Bắc và điệu Nam. Những nhạc khúc thuộc về điệu Bắc mang âm sắc tươi vui, sang trọng và các ca khúc thuộc về điệu Nam nghe man mác, buồn thương. Cũng có những bản nhạc vừa mang âm hưởng của điệu Bắc, vừa pha phách điệu Nam như bài tứ đại cảnh rất nổi tiếng mà nhiều ý kiến cho là tác phẩm của vua Tự Đức (1829 – 1883).
Ca Huế không phải lối giải trí xô bồ mà nó thường kén người nghe. Một đêm ca Huế có thể được tổ chức trong một thính phòng nho nhỏ nhưng thi vị và hấp dẫn hơn cả là được nghe ca Huế trong một đêm trăng lên trên dòng Hương Giang thơ mộng. Lúc đó, tâm hồn của người nghe và cả ca sĩ cùng dàn nhạc dường như được siêu thoát trong một bầu không khí như được thăng hoa cùng trời, mây, sông, nước. Sau phần đầu của một đêm ca Huế với tiết tấu âm nhạc rộn ràng, vui tươi của điệu Bắc, người ta thường hát những bài bản trang trọng, uy nghiêm như long ngâm, tứ đại cảnh… đêm càng về khuya, không gian càng yên tĩnh là lúc đó những điệu nam ai, nam bình, tương tư khúc… cất lên với nỗi buồn thương nhưng cũng rất gợi tình. Ngày nay, do thị hiếu của người nghe các ca sĩ thường lồng vào chương trình những bài tân nhạc nhưng cũng rất dễ thương về Huế với các nhạc phẩm đầy chất Huế thật sự đi vào lòng người như “Mưa trên phố Huế”, “Huế thương”, “Đêm tàn bến Ngự”, “Ai ra xứ Huế”, “Đây thôn Vĩ Dạ”. Thú thực là bản thân người viết bài này đã từng được nghe nhiều ca sĩ tài danh hát những khúc ca về Huế, nhưng khi đã nghe ca sĩ Huế hát cũng những lời ca đó thì tôi có một cảm xúc thật là lạ thường không thể nào diễn tả được. Có lẽ “cái tình cố đô” chỉ có người cố đô mới thấu hiểu được hết chăng?
Một đêm ca Huế trên sông Hương giữa tiếng sóng nước ru vỗ vào mạn thuyền rồi lan xa, lan xa… Trăng càng về đêm càng vằng vặc giữa thinh không tĩnh mịch… Giọng hát, tiếng đàn đã thực sự ru tâm hồn ta vào một miền kí ức sâu thẳm nhuộm tím lòng người mà không sao quên được đó, Huế ơi!
MỘT SỐ BÀI HÒ HUẾ NỔI TIẾNG:
HÒ MÁI NHÌ
Ưng Bình Thúc Giạ (soạn lời)
| Biết đâu là cầu Ô Thước?
Mênh mông nguyện ước, dưới nước trên trời. Đêm khuya ngớt tạnh mù khơi, Khúc sông quạnh vắng có người sầu riêng. Nước đầu cầu, khúc sâu khúc cạn, Chèo qua Ngọc Trản, đến vạn Kim Long. Sương sa gió thổi lạnh lùng, Sóng xao trăng lặng gây lòng nhớ thương, Tiếng hát ngư ông, giữa sông Bành Lệ, Tiếng ngư đàn nhạn, giữa áng hoàng dương. Một mình em đứng giữa sông Hương, Tiếng ca dư nữ đoạn trường ai nghe? Nước chảy xuôi, con cá buôi lội ngược, Nước chảy ngược, con cá vượt lội ngang. Thuyền em xuống bến Thuận An, Thuyền anh lại chảy lên ngàn, anh ơi! Bến chợ Đông Ba, tiếng gà gáy sáng, Bên làng Thợ Lộc, tiếng trống sang canh. Giữa sông Hương, dợn sóng khuynh thành, Đêm khuya một chiếc thuyền tình ngửa nghiêng. |
HUYỀN TRÂN CÔNG CHÚA
Khuyết danh (điệu Nam Bình)
| Nước non ngàn dặm ra đi,
Cái tình chi? Mượn màu son phấn Đền nợ Ô Li, Đắng cay vì, Đương độ xuân thì, Độ xuân thì! Cái lương duyên, hay là cái nợ duyên gì? Má hồng da tuyết, Quyết liều như hoa tàn trăng khuyết, Vàng lộn theo chì! Khúc li ca, Sao còn mường tượng nghe gì! Thấy chim hồng nhạn bay đi, Thấy lai láng, bóng như hoa quỳ… Dặn một lời Mân Quân, Nay chuyện mà như nguyện, Đặng vài phân, Vì lợi cho dân, Tình đem lại mà cân, Đắng cay muôn phần! |
SÔNG HƯƠNG LAI LÁNG
Vu Hương (soạn lời) (điệu Nam Ai)
| Sông Hương lai láng, đếm này,
Nước vơi đầy, quạnh quẽ… Nghe văng vẳng, chốn Tràng An, Những tiếng trong sương… Bao hình dạng đã qua ngang Với trăng, thuyền, ca vịnh giữa trường giang! Bao hàng lệ với yêu đương! Bao cảnh mộng với tràng… can tràng! Trải bao dâu bể, sông mình Như đã vô tình lặng lẽ! Kho vô tận của trời xây Ai đã trả! Ai vay ? Xuống lên lâu ngày, Thương là đây, Ràng với buộc nơi đây; Ai đã vui vầy? Ai đã tỉnh? Ai say ? Ai đã bâng khuâng canh chầy? Sao níu lại những mái chèo không trở lại! Lòng mang nặng cả xuân kinh, Mối cảm hoài riêng trở lại với dòng xanh, Nơi bến cũ thâu canh. Giữa nước non thanh bình. |
___
Xem thêm:
Hướng dẫn phân tích, cảm thụ văn bản Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu tại đây.
Trackbacks